5 mei 2025
Tachtig jaar vrijheid. Een mijlpaal om stil bij te staan. Niet alleen vanwege het historische moment dat we herdenken, maar vooral vanwege wat het betekent. Want vrijheid is niet vanzelfsprekend – dat beseffen we vandaag de dag maar al te goed. De oorlogen in de wereld, de dreiging die weer voelbaar is, maken duidelijk hoe kostbaar vrede en vrijheid zijn.

Elk jaar herdenken we Bevrijdingsdag dag met vlaggen, feesten, verhalen. Dit jaar voelt het anders. In de media gaat het nu ook over het aanschaffen van noodpakketten, over het ophogen van defensiebudget en over je aanmelden als reservist. Ineens lijkt de vrijheid die we hier zo gewend zijn, weer iets heel bijzonders. In die reflectie wil ik stilstaan bij de positie van vrouwen in tijden van onrust en oorlog. Ik kijk hierbij ook in het bijzonder naar leden van Vrouwen van Nu. Naar hun moed en veerkracht tijdens de Tweede Wereldoorlog én hun blijvende rol in het bevorderen van vrede en veiligheid – toen, nu en in de toekomst.

Verzet en verbinding in de oorlogsjaren

In 1940 telde de Bond voor Boerinnen en Plattelandsvrouwen (nu Vrouwen van Nu) ca. 16.000 leden. De vereniging was een ankerpunt van saamhorigheid. Door de oorlog waren veel mannen weg – naar het front, ondergedoken, of opgepakt. De vrouwen stonden er alleen voor. Ze hielden het gezin draaiende, het boerenbedrijf overeind, en het sociale weefsel van dorpen intact. Soms kwamen vrouwen bijeen, zogenaamd om thee te drinken, maar eigenlijk om te praten over de gehele situatie. Ze bleven elkaar onderlinge steun en saamhorigheid bieden. Naast het delen van zorg, deelden ze ook informatie over voedselconservering, kledingherstel en hygiëne.

Dit gebeurde informeel, omdat de activiteiten waren stopgezet. Net als alle andere boerenorganisaties wilden de Duitsers ook de Bond onder hun controle brengen. In september 1941 kreeg het bestuur van de Bond de opdracht om een NSB’er als bestuurslid toe te laten. Het bestuur weigerde dit en trad af. In navolging daarvan zegden de leden hun lidmaatschap op. De Bond ging ondergronds verder. De organisatie was officieel niet politiek of verzetsgericht, maar sommige leden hielpen op persoonlijke titel onderduikers, smokkelden eten en kranten, of waren betrokken bij andere verzetsactiviteiten. Tijdens de bezettingsjaren 1940–1945, maar ook daarna, speelden Nederlandse vrouwen op het platteland een vaak onderbelichte maar cruciale rol.

Bevrijding: blijdschap én herstel 

Toen in 1945 de bevrijding kwam, was het feest. In dorpen en steden werden bloemen, optochten en zang ingezet om de vrijheid te vieren. Plattelandsvrouwen speelden vaak een rol in het organiseren van de dorpsfeesten of herdenkingen. In sommige dorpen werden gedenkplaatsen opgericht waar de Bond ook bij betrokken was.

Dat hun verzet werd gewaardeerd, bleek in juni 1945. Ondanks het tekort aan alles, kreeg de voorzitter, Winie Evers-Dijkhuizen, een auto met chauffeur van het militair gezag om het land door reizen en afdelingen weer op te starten. De naam werd ingekort naar Nederlandse Bond voor Plattelandsvrouwen (NBvP). Daarmee nog mee de deur open zettend voor vrouwen zonder agrarische achtergrond. Eind 1945 telde de vereniging 21.000 leden en 290 afdelingen.

Werken aan wederopbouw 

In het najaar van 1945 begon de NBvP een project om wensen van plattelandsvrouwen te verzamelen voor de wederopbouw van boerderijen. Gelet op hun belang in de voedselvoorziening was die nood hoog. Veel boerderijen waren verwoest en moesten opnieuw worden opgebouwd. Leraressen van de landbouwhuishoudscholen gingen langs bij boerinnen om hun ideeën te horen. Die wensen werden ook echt gebruikt bij het herbouwen van de boerderijen. Maar hun invloed reikte verder. Leden van de Bond stonden vaak aan het hoofd van wederopbouwcomités en hielpen hele gemeenschappen herstellen.

Tijdens de oorlog hielden de vrouwen gezinnen, dorpen en gemeenschappen overeind. In de wederopbouw staken ze de handen uit de mouwen. En sindsdien bouwen ze, vaak op de achtergrond maar altijd vastberaden, mee aan een samenleving die veiliger, menselijker en meer verbonden is. In de afgelopen tachtig jaar zijn de vrouwen vaak een stille kracht geweest achter het behoud en herstel van vrijheid.

Oorlog in 2025 

Nu, tachtig jaar na de bevrijding leven we hier in vrede, maar de wereld om ons heen is aan het kantelen. De oorlog in Oekraïne, conflicten in het Midden-Oosten en de dreiging van nieuwe internationale spanningen brengen oorlog dichterbij dan ooit. Beelden van vrouwen en kinderen op de vlucht, families verscheurd door geweld, en steden in puin zijn helaas opnieuw realiteit. Door media, de multiculturele samenleving en vluchtelingenstromen is oorlog geen ver-van-mijn-bed-show meer.

Leven in vrijheid en verbondenheid
We worden gewaarschuwd om ons voor te bereiden. Maar hoe doe je dat?
De realiteit van vandaag herinnert ons eraan dat vrijheid kwetsbaar is en onderhouden moet worden – met inzet, betrokkenheid en solidariteit. Vrijheid vraagt onderhoud van relaties. We moeten elkaar weer of nog meer vasthouden, op een nieuwe manier in een veranderende wereld.

In de uitzending van WNL op zondag van 4 mei 2025 sprak Staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman over de kracht van solidariteit en saamhorigheid. En dat is, wat mij betreft, de spijker op zijn kop. In tijden van crisis heb je elkaar nodig. We hebben dat ook tijdens corona gezien.

In tijden van onrust of onzekerheid is je aansluiting bij een vereniging, een netwerk of een groep méér dan alleen gezelligheid. Het is zorgen voor een sociaal vangnet en het versterken van weerbaarheid. Van jezelf, van je omgeving en van Nederland.

Vrouwen als dragers van vrede en vrijheid
Vrouwen zijn geen toeschouwers in tijden van crisis – ze zijn vaak de eerste die iets doen. Overal ter wereld bewijzen vrouwen hun rol in vrede en veiligheid. Ze onderhandelen in conflictgebieden, bouwen gemeenschappen op na rampen, bewaken de menselijke maat waar systemen falen. En vaak doen ze dat zonder erkenning. In stilte. In kracht. Samen.

Maar de betrokkenheid van vrouwen in het vredesproces begint vaak niet aan een onderhandelingstafel. Vrede begint in een huiskamer, aan de keukentafel, op een bijeenkomst van vrouwen die weten hoe belangrijk het is om elkaar vast te houden in moeilijke tijden. En hoe krachtig het is om als groep te staan voor vrede en verbinding.

Als ik terugkijk op wat vrouwen in afgelopen decennia hebben betekend – op het platteland, in de stad, wereldwijd – voel ik diep respect. Zij maakten en maken verschil. Door zich te verenigen. Door samen sterk te staan, in tijden van oorlog én in tijden van vrede.

Deze blog is een ode aan de vrouwen die opstonden toen het moeilijk werd. Aan de vrouwen die zich bleven verbinden. Aan de vrouwen die hun stem lieten horen. En aan de boodschap die zij ons nalieten: vrede en vrijheid vragen om verbondenheid.

Erica van Engel, directeur van Vrouwen van Nu