Hierbij het verslag van onze afdelingsavond. Tevens nog verschillende artikelen over PFAS.Verslag van de afdelingsavond 18 november 2025.Aanwezig: 21 leden.Cobie heet iedereen welkom. Een speciaal welkom voor Ellen. Zij wordt ook lid van onze vereniging. Aafke, Hennie en Hettie worden bedankt voor het aankleden van de zaal en het verzorgen van de catering.Mededelingen:We gaan op 16 december a.s. met 22 personen naar Zeegse om hier samen te genieten van het kerstdiner. Eenieder die zich hier voor heeft aangemeld, krijgt een mail met het verzoek om de kosten aan de penningmeester te voldoen. Zij kan op de avond dan in 1 keer afrekenen. Ook over het vervoer wordt nog een mail toegestuurd.Anita en Cobie zijn naar een informatieavond geweest georganiseerd door de Rabobank. Deze bijeenkomst was meer geschikt voor grotere verenigingen. Er worden nog diverse interactieve bijeenkomsten georganiseerd.  De masterclass die voor onze club interessant is, valt juist samen met ons kerstdiner.Van 25 november tot en met 10 december start de Orange the Word-campagne, waarin wereldwijd aandacht wordt gevraagd voor het stoppen van geweld tegen vrouwen. Via de link https://www.orangetheworld.nl/petitie-gemeente/ kun je een petitie ondertekenen.We mogen ons in 2026 weer verheugen over het feit, dat we weer een voltallig bestuur hebben. Wenny zal toetreden tot het bestuur en Janny hierbij opvolgen. Anita heeft zich weer herkiesbaar gesteld en gaat nog 3 jaar door.Van de tuinclub heeft onze vereniging € 250,- ontvangen.Anita en Janny gaan ons vanavond meenemen in de akelige wereld van PFAS. In de provincie Zeeland is een PFAS team opgericht. Zij hebben materiaal ontwikkeld om alle vrouwen van nu afdelingen hiervan gebruik te laten maken. We krijgen eerst een film te zien waarin wordt verteld over wat is PFAS. Het was een interessante lezing. Een eyeopener.Na de film kregen we een kleine quiz met vragen over PFAS. De quiz werd gewonnen door Alie en zij kreeg een PFAS vrije koekenpan. Hilly en Gea kregen een PFAS vrij cadeautje voor de 2e prijs.Aan de hand van verschillende stellingen hebben we nog gediscussieerd over het PFAS probleem.Aan het eind van de avond krijgen we nog een folder mee, met tips wat je zelf kunt doen om de blootstelling aan PFAS zo veel mogelijk te verminderen.Janny en Anita worden bedankt voor het verzorgen van de avond en ontvangen een biologisch geteeld plantje en zaadjes.Cobie wenst ieder wel thuis.  Familie van PFAS in Drentsche Aa baart pesticiden waakhond zorgen30 mei 2024, 07:00 • 3 minuten leestijd (Dagblad van het Noorden)PAN heeft voor de Drentsche Aa gekozen omdat het een 'gesloten watervoorkomen' is © NP Drentsche AaIn de Drentsche Aa zijn forse concentraties trifluorazijnzuur (TFA) gevonden, een stof verwant aan het schadelijke PFAS. Dat blijkt uit een onderzoek van Pesticide Action Network (PAN) Europe in verschillende landen. De omvang van 'deze vervuiling' noemt de pesticiden waakhond 'schokkend'.Van de 23 onderzochte Europese wateren staat de Drentsche Aa op plek zes als het meest met TFA belaste water, stelt PAN, dat als doel heeft het gebruik van schadelijke bestrijdingsmiddelen uit te bannen. TFA komt onder meer voort uit het gebruik PFAS-pesticiden en is daarvan een afbraakproduct. De Drentsche Aa wordt door Waterbedrijf Groningen gebruikt voor drinkwater.PAN heeft voor de Drentsche Aa gekozen omdat het een 'gesloten watervoorkomen' is, zegt Margriet Mantingh, voorzitter van het in Assen gevestigde PAN Nederland. "Het water wordt niet beïnvloed door bijvoorbeeld de Eems of de Rijn. Alles wat in het water gevonden wordt, komt uit de directe omgeving." Via landbouw in het waterTrifluorazijnzuur komt meestal door industriële lozingen in het water terecht. Denk bijvoorbeeld aan chemieconcern Chemours, dat eerder dit jaar een deel van de fabriek in Dordrecht stillegde om te voorkomen dat het boetes zou krijgen voor de dumpingen van het stofje. Maar ook via de landbouw komen chemicaliën in de lucht en het water terecht.PAN vermoedt dat TFA zo in de Drentsche Aa terechtkomt. Boeren krijgen daarvan overigens niet de schuld. Uit bijvoorbeeld product-etiketten zou niet duidelijk worden of gewasbeschermingsmiddelen PFAS-pesticiden bevat. Grens overschreden?PAN wijst op de drinkwaterrichtlijn van de EU. Daarin staat dat het totaal van PFAS 500 nanogram per liter mag bedragen. Van TFA zijn in de Drentsche Aa hogere hoeveelheden gevonden, namelijk 1.500 nanogram per liter. Maar daarmee wordt geen limiet overschreden, voor TFA ligt de norm op 2.200. "TFA geldt nog niet als een PFAS-verbinding", weet Mantingh. "Ik denk wel dat dat zou moeten."Jan Peter van der Hoek, hoogleraar drinkwatervoorziening aan de TU Delft en werkzaam bij Waternet Amsterdam, wijst op de discussie die nu wordt gevoerd. Volgens hem is TFA een kleine verbinding en de vraag is of TFA genoeg zogeheten 'koolstofatomen' bevat om onder PFAS te vallen. "Ga je TFA wel tot de PFAS-groep rekenen, dan gaat TFA heel snel de PFAS-norm opsnoepen", doelt hij op de EU-limiet van 500 nanogram per liter. GezondheidPAN wil snelle politieke actie om te voorkomen dat TFA zich verder verspreidt. Zij wijst op gezondheidsrisico's van het stofje. "Daar komt steeds meer bewijs voor", zegt PAN-voorzitter Mantingh. "Maar er moet meer onderzoek komen. Want men is het nog lang niet over de gevolgen eens." Mantingh brengt het 'voorzorgsprincipe' naar voren. "Maar de industrie geeft nog veel tegenwind."TFA wordt in Nederland bijvoorbeeld ook gevonden in de Rijn en de Maas. Het stofje is goed oplosbaar in water, waardoor het voor drinkwaterbedrijven moeilijk is om het eruit te halen. Drinkwaterbedrijven willen daarom dat voorkomen wordt dat TFA in het water terechtkomt. Van der Hoek: "Dus dat betekent dat je het bij de bron moet aanpakken. Het beste is een verbod op het gebruik van TFA."PAN kondigt aan in juli nieuwe onderzoeksresultaten te presenteren. Dan wordt drinkwater onder de loep genomen. Op 8-11-2025 website PAN bekeken en ik ben interessante artikelen tegengekomen:Website PAN Nieuws /  PFAS in snoepgroenten voor kinderen  /  Inbreukprocedure tegen bijen gif in Roemenië na gewonnen rechtszaak PAN  In welke producten zit eigenlijk PFAS, en wat zijn de belangrijkste alternatieven?Wouter Hoving • 28 april 2025, 16:02 • Economie (Dagblad van het Noorden)Deel dit artikel9 op de 10 Nederlanders willen maatregelen tegen PFAS, meldde Ipsos I&O vorig jaar. ANPWe willen van PFAS af, maar gebruiken het de hele dag. Niet alleen in pannen, maar ook in talloze andere producten zitten de vuilafstotende stofjes. Lees hier waar allemaal PFAS in zit en wat de belangrijkste alternatieven zijn.Waarschuwing: beste lezer, de kans bestaat dat u zich na lezing van dit artikel een tikje neerslachtig voelt. Omdat er straks niets meer is wat zorgeloos kan. Nu zit er weer PFAS in uw vertrouwde wijn, uw scheerschuim, lippenstift en noem maar op. Maar, oppeppertje: er is altijd een alternatief!Gelukkig maar, want we doen steeds meer kennis op over hoe PFAS-stoffen zich ophopen in onze lichamen, drinkwater vervuilen, en in verband gebracht worden met kanker, verminderde vruchtbaarheid, verhoogd cholesterol en ontwikkelingsschade bij kinderen. We maken ons druk om PFAS in de bodem en ons drinkwater. Maar het zit in talloze dagelijkse gebruiksproducten. Kortom: minderen zou mooi zijn.VerzorgingsproductenWe smeren maar raak met PFAS. Scheerschuim, bodylotion, mascara, foundation, oogschaduw, lippenstift. De hoogste PFAS-concentratie van alle geteste producten zit volgens onderzoek van het Deense Ministerie van milieu en voedsel in zonnebrand. Grote zonnebrandmerken stoppen in hun merken vaak stofjes als polyperfluoromethylisopropyl. Zulke galgjewoorden maken het goedje glad en waterafstotend. PFAS via zonnebrand kan opgenomen worden door onze huid, blijkt uit Duits onderzoek uit 2022 (lees hier).Alternatieven: check de ingrediëntenlijst van je cosmetica en verzorgingsproducten. Let op termen zoals ‘perfluoro’, ‘fluoro’, ‘perfluor’ of ‘PTFE’. Voor zonnebrand zijn merken als Naïf, Eco Cosmetics, Alphanova en Biosolis goede alternatievenWat is PFAS?PFAS is een verzamelnaam van per- en polyfluoralkylstoffen. Dat zijn chemische stoffen die water-, vet- en vuil afstoten. Ze worden al decennialang in allerlei producten gebruikt. Het zit in make-up, scheerschuim, coatings van meubels, jassen en schoenen, anti-aanbakpannen, bakpapier, blusschuim en schoonmaakmiddelen. Er zijn zorgen over de gezondheids- en milieuaspecten ervan. 9 op de 10 Nederlanders willen maatregelen tegen PFAS, meldde Ipsos I&O vorig jaar.InsectenbestrijdingHet viel de Nijmeegse waterecoloog Wouter Lenferink op dat er insectengif in de Praxis lag. Een paardenmiddel. Want dat anti-insectenmiddel bevatte bijna 200 gram lambda-cyhalothrin. ‘Genoeg om 399 miljoen liter water acuut te verontreinigen. Daarnaast is lambda-cyhalothrin een PFAS-bestrijdingsmiddel dat zich ophoopt in het voedselweb’, schrijft hij op LinkedIn.Hij maakt zich er boos over dat dit gewoon te koop is voor elke consument. PFAS zit trouwens ook in sommige bestrijdingsmiddelen die boeren gebruiken, met name om schimmels te bestrijden, maar in sommige gevallen ook insecten en onkruid.Alternatieven: insecten hoef je als consument zelden te bestrijden. Die moet je koesteren. Koop verder biologische producten, zodat boeren die proberen om zonder PFAS-middelen te werken een goede boterham verdienen.WijnIn Europese wijnen worden ‘alarmerend hoge’ concentraties PFAS gevonden, zo ontdekte Pesticide Action Network Europe (PAN Europe) afgelopen week. De organisatie bekeek 49 wijnen uit tien Europese landen. Alle wijnen die na 2010 geoogst waren, bevatten ‘verontrustend hoge concentraties’ trifluorazijnzuur (TFA). Dat is een chemische stof behorende tot de PFAS-groep. Na de eieren komen ook de wijnen al op de zwarte lijst.Eet je eieren van je eigen kippen of die van de buren? Stop daarmee, adviseert RIVMLees dit artikelAlternatieven: Biologische wijnen zijn over het algemeen wel goed, al zit TFA zelfs in bio-wijnen. Volgens de onderzoekers toont dat aan hoe ‘wijdverspreid de TFA-vervuiling via regenwater, grondwater en landbouwgrond al is’. Ook oudere wijnsoorten kunnen door de beugel. Wijnen van voor 1988 zijn TFA-vrij. In de periode tussen 1988 en 2010 is er een gematigde hoeveelheid TFA. Voor zulke oude flesjes moet je wel stevig de portemonnee trekken.Meubels in huisOoit de bank ingespoten met een spray, zodat je lekker met cola of wijn kan knoeien? Dan zit je nu ’s avonds tv te kijken tussen de langzaam afbrekende PFAS-coating. Meubels die als ‘vlekbestendig’ of ‘waterafstotend’ worden gepromoot, bevatten de chemicaliën doorgaans. Dit geldt ook voor gordijnen, tapijten en matten. Vanwege de vlekbestrijdende functie zitten ook veel schoonmaakmiddelen en waxen vol met PFAS.Alternatieven: Met ‘pure’ materialen zoals massief hout, ongeverfd leer of natuurlijke vezels (linnen, katoen, wol) zit je al gauw goed. Daarnaast zijn er merken die vlek- en waterbestendigheid bieden zonder PFAS, zoals Scotchgard PFAS-vrij of Green Shield. Kies bij schoonmaakmiddelen voor eco-labels.Sporters en kampeerdersOutdoor-, sport- en regenkleding, tassen, tenten, wandelschoenen. Overal zit een laagje op dat water, vet en vuil afstoot. Handig in de bergen, op de camping, bij het hardlopen. Producten zijn slijtvast, waterdicht en gaan wonderlijk lang mee.Alternatieven: outdoormerken als Patagonia, Fjällräven en Bever zijn bezig met het afstoten van PFAS-producten. In het Financieel Dagblad stelde textielexpert Stefan Posner vorige week dat bedrijven te vaak ‘hardnekkige en giftige chemicaliën toevoegen aan huis-tuin-en-keukenspullen, die helemaal niet worden gebruikt in extreme omstandigheden. Daarmee proberen ze de slechte kwaliteit van hun producten te maskeren, terwijl ze betere materialen hadden moeten kiezen.’De genoemde merken zijn vaak overgestapt op ePe. Dat is iets minder effectief, een stuk duurder, maar ook een stuk minder belastend voor het milieu.VoedselverpakkingenVerpakkingen die vet moeten afstoten zijn vaak gemaakt met PFAS. Patat uit een frietbakje, popcorn uit een popcornzak, weggooibekers voor koffie, wikkels voor hamburgers: de chemische stofjes zijn verrekte handig voor stevigheid en zorgen ervoor dat vet en vocht de verpakking niet slap maken.Alternatieven: Voor veel van deze weggooiproducten komt in toenemende mate regelgeving, waardoor er biologisch afbreekbare alternatieven verschijnen. Het is sowieso duurzamer om producten te kopen met zo min mogelijk verpakkingsmateriaal eromheen.    PFAS in grondwater: waterbedrijven eisen verbodCULEMBORG De Nederlandse bodem en het grondwater bevatten op veel plaatsen PFAS-resten uit bestrijdingsmiddelen die in de landbouw worden gebruikt.Grondwater en bodem bevatten PFAS-resten uit pesticidenOnderzoeksbureau CLM laat dat zien in een onderzoek in opdracht van provincies en Vewin, de vereniging van waterbedrijven.Die organisatie is bezorgd over de mogelijke gevolgen voor drinkwater en pleit voor een verbod op alle bestrijdingsmiddelen waar PFAS in zit.Nederland zou Denemarken moeten volgen met nationale regels en niet moeten wachten op de EU, vinden de waterbedrijven. Vereniging van Waterbedrijven in Nederland(Vewin) vindt dat PFAS helemaal niet thuishoren in het milieu.Volgens het onderzoek van CLM is het gebruik van pesticiden met chemicaliën uit de PFAS-familie de afgelopen jaren toegenomen. Ze worden vooral gebruikt om schimmels te bestrijden, bijvoorbeeld in de teelt van aardappels, suikerbieten en lelie- en tulpenbollen.De middelen zijn sinds de jaren negentig toegestaan. Pas de laatste jaren is er meer oog voor de risico's die PFAS opleveren voor het milieu en de gezondheid. ‘De stoffen kunnen bijvoorbeeld effect hebben op het immuunsysteem, op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind’, schrijft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Per stof kunnen de risico's verschillen. Van een aantal PFAS-soorten is aangetoond dat ze kankerverwekkend zijn. Omdat de stoffen amper afbreken, zijn ze ook schadelijk voor de natuur.Dat kleine concentraties PFAS daadwerkelijk in drinkwater zitten, is al jaren bekend. Het is een van de vele manieren waarop mensen eraan worden blootgesteld.Het RIVM meldde afgelopen zomer nog op basis van een steekproef dat de PFAS-concentratie in het bloed van vrijwel alle Nederlanders hoger is dan de waarde die als veilig is aangemerkt.  ‘Eerstvolgende CBS-onderzoekDat het gebruik van bestrijdingsmiddelen bij de teelt van leliebollen flink is teruggelopen, is voor telers en onderzoekers in Drenthe geen verrassing. Lelieteler Gert Veninga uit Hijken ziet het als „een bevestiging van het gevoel dat wij al hadden”.De achttien Drentse bollentelers zijn – de een sneller dan de ander – de afgelopen jaren druk geweest met verduurzamen, onder meer in het project Duurzame Bollenteelt Drenthe. „Daar komt bij dat we in Drenthe altijd al lager zaten dan het landelijk gemiddelde, vanwege de humusrijke zandgronden.” Daardoor zijn de leliebollen beter bestand tegen virussen en schimmels.Minder gevoelige leliesEen belangrijke reden voor de daling is dat telers kritischer kijken naar de soorten lelies op hun grond, zegt Veninga. „Je hebt soorten die gevoeliger zijn voor schimmels dan andere. We telen nu steeds vaker de minder gevoelige lelies, dan hoef je ook minder te bestrijden.”Dat optimisme deelt onderzoeker Ben Seubring van het Hilbrands Laboratorium (HLB) in Wijster, dat de lelieteelt helpt verduurzamen. „Die dalende lijn van bestrijdingsmiddelengebruik wordt zeker ook in Drenthe doorgezet. Dat komt met name door nieuwe ontwikkelingen. Telers zijn zich veel bewuster van wat ze doen. Ze maken gebruik van kennis over gevoelige rassen, optimale bemesting en een preciezere toediening. Dat gaat door: ik weet zeker dat de eerstvolgende CBS-cijfers over vier jaar iedereen versteld doen staan.”‘Gaat ook om wat gebruikt wordt’Bestuurslid Guido Nijland van burgerinitiatief Meten=Weten, dat zich verzet tegen het gebruik van pesticiden, noemt „iedere vermindering een verbetering”. Toch blijft hij kritisch: „Het hangt ervan af wat je meetelt. En het gaat niet alleen om de kilo’s, maar ook om wat er gebruikt wordt. Van moderne middelen heb je misschien minder nodig, maar die kunnen wel flink verdampen. Vooral voor oudere middelen, die er nu steeds meer uitgaan, had je veel kilo’s nodig.”Desondanks heeft de weerstand tegen bestrijdingsmiddelen bij de lelieteelt vanuit omwonenden en de maatschappij een verduurzaming in gang gezet die doorgaat, stelt teler Veninga. „We hebben als lelietelers in het project De Drentse Lelie afgesproken dat het gebruik in 2027 op hetzelfde niveau zit als andere landbouwgewassen. Daarin verfijnen we waar we al mee bezig waren.”  --Met vriendelijke groet,Secretaresse Vrouwen van NuAfdeling Anloo